« ه » بیان حرکت ( غیرملفوظ) :
واج پایانی برخی از واژه ها مانند « نامه، خانه، آشیانه، لحظه، پیوسته و ... » صدای ــِـ می دهد و با واج پایانی واژه هایی مانند « کوه، راه، دَه، دِه، چاه، چهچه، تشبیه و ... از نظر تلفظ تفاوت دارد. گروه نخست را « های بیان حرکت یا غیرملفوظ» و گروه دوم را « های ملفوظ » می نامند.
برای تشخیص این دو گروه از یکدیگر کافی است یک صفت یا اسم به این واژه ها افزوده شود؛ مانند:
نامهِ سرگشاده ، خانهِ ما ، آشیانهِ کرکس و...
کوهِ بلند، راهِ یادگیری ، دِهِ ما و ... .
برای افزودن واژه ای
به گروه نخست ، نمی توان کسره نقش نما را به پایان آنها افزود چون مصوت هستند و
صدای ـِ می دهند و دومصوت در یک هجا قرار نمی
گیرند؛ به ناچار از واج میانجی
« ی» استفاده می کنیم؛ نمونه:
نامه ی ِ سرگشاده( نامة سرگشاده) ، خانه ی ِ ما (خانة ما ) ، آشیانه ی ِ کرکس ( آشیانة کرکس)
امّا در واژه های
گروه دوم، نقش نمای اضافه، بدون نیاز به یای میانجی بین دو واژه قرار ـ
می گیرد؛ نمونه:
کوه ِ بلند، راه ِ یادگیری ، دِه ِ ما و ... .
هرگاه بخواهیم به واژه های گروه دوم پسوندی بیفزاییم، « ه » بیان حرکت ( غیرملفوظ) در پایان واژه ها به « گ » تبدیل می شود؛ به گفتة برخی از دستورنویسان، از واج میانجی « گ » استفاده می کنیم؛ نمونه: مردانه + ی = مردانگی / دیوانه + ی = دیوانگی
برخی از واژه های
عربی راه یافته به زبان فارسی نیز از این شیوه پیروی کرده اند؛ نمونه:
(سلیقه) بی سلیقه + ی = بی سلیقگی / حوصله : بی حوصلگی